موضوعات نو در گفتگوهای صلح(۱)

محمد ناطقی

یادداشت:

موضوعات نو درگفتگوهای صلح افغانستان

این مطلب در دو بخش نوشته شده زمان نگارش همزمان با مذاکرات صلح در اسلام آ باد بود و اینکه در مذاکرات چه گذشت؟

مدتی به دلیل گرفتاریهای ناشی ازمسوولیتهای که داشتم، موفق به تدوین ونوشتار، موضوعات نبودم. البته ازلحظه ایکه درجمع هیات صلح افغانستان پیوستم من و همکارانم با موضوعات بسیارنو و جدید درمورد صلح افغانستان روبروهستیم این مسایل را هرگز درگذشته نداشتیم.حالا که مرگ ملاعمرقطعی شد و بحران رهبری تشکیلات طالبان را فراگرفته است گرچه پس ازاعلام مرگ ملاعمر، شورای کویته ملااخترمحمد منصور را به عنوان جانشین ملاعمرتعیین واعلام کرد ولی حالا دیده می شود که بااین انتخاب وی بخشهای از اعضای رهبری طالبان مخالف اند و همین سردرگمیها سبب گردید که ما نتوانستیم در دوم ازمذاکرات شرکت نماییم در در31 جولای 2015 برنامه ما به این صورت تنظیم شد که صبح روز جمعه 31جولای ازکابل به اسلام آباد برویم در 30 جولای جلسه داشتیم که برای برنامه گفتگوهای صلح چه فهرست و چه موضوعاتی را روی میزداشته باشیم.

ما دروسط جلسه بودیم که ناگهان اعلامیه وزارتخارجه پاکستان را دریافت کردیم دراعلامیه گفته شد که مذاکرات 31 جولای بین هیات حکومت افغانستان و گروه طالبان که قراربود دوردوم آن دراسلام آباد آغازشود، به دلیل مرگ ملاعمر و سردرگمیهای که پیش آمده به تاخیرافتاد. دراعلامیه دلیل تاخیرمذاکرات خواست شورای رهبری طالبان گفته شده است به این معنا که طالبان ازحکومت پاکستان خواسته است که گفتگوهای صلح را بنابردلیل سردرگمی ناشی از درگذشت ملاعمررا به تاخیراندازد. پاکستان میزبان دوردوم ازگفتگوها و تسهیلات را آنهافراهم می کرد و حالا نمی توانست که شرایط و تسهیلات را به علت سردرگمی در جبهه طالبان فراهم نماید و این شد که دور دوم ازمذاکرات به تاخیرافتاد. وزارت خارجه افغانستان ازتاخیرمذاکرات اظهار تاسف کرده اما بصورت طبیعی طالبان دربدترین وضعیت رهبری و تشکیلاتی قرارگرفته و اینکه خود را جمع کند و به یک رهبری مورد توافق دست پیدا نماید فرصت و زمان لازم دارد.

 در حال حاضر مذاکرات صلح بین حکومت افغانستان و طالبان با میان جیگری و وساطت پاکستان به تاخیرافتاده است ولی گفتگوهای صلح متوقف نمی شود و همین لحظه خبرشدیم که آقای راحل شریف رییس ستاد ارتش پاکستان گفته است که دوربعدی ازمذاکرات بین حکومت افغانستان و طالبان آغاز می شود. و یکی از دست آورد ها هم همین است که مذاکرات صلح افغانستان بعد ازاین رسمی روبرو ودوامدار،مستمرخواهد بود. موضوعات جدیدی زیادی درمذاکرات صلح پیش آمده که سعی میکنم به آن مسایل دراین خط ازنوشته اشاره نمایم. همان گونه که می دانیم مرگ ملاعمرنیز با پیامدها نو و زیادی همراه شده است و بحران رهبری یکی از عمده ترین آن  می باشد.

موضوعات مهم و جدید که دردور اول از گفتگوها طرح شد 

دوراول ازمذاکرات دراسلام آباد بگونه بسیارمتفاوت از تمامی گفتگوهای صلح درطی 13 سال گذشته برگزارشد. حکومت افغانستان هرگزموفق نشد که درطی 13 سال گذشته به گفتگوی سازنده و معنا داری دست پیدا نماید. مذاکرات درسایه و درتاریکی با نمایندگان ساختگی و مجعول و گاهی هم گفتگو با قاتل و تروریست منجر به فاجعه گردید. من این مساله را با رسانه ها طرح کردم که گفتگوهای صلح بارهبری ملاعمرهرگز بجای نرسید. برخی از تحلیلگران امور طالبان درمورد ملاعمر نگاه بسیار منفی و به این عقیده اند که و اصولا ملا عمر رهبری نبود که در زندگی خود کاری برای صلح کرده باشد درکارنامه وی هرچیزی می تواند وجود داشته باشد اما یک امربرای همیشه ازکارنامه و بیوگرافی وی محو شده است و آن مساله " صلح" است آنها می گویند: ملاعمررهبرصلح نه بلکه فرمانده جنگ و آتش وخون و مرگ باحکومت و مردم افغانستان بود البته طرفدارن و پیروانش جنگ وی را جهاد با خارجیها می دانند ولی استاد سیاف معتقد است که این جنگ درزمانی شروع شد که هیچ خارجی درافغانستان حضور نداشت.(1994 – 2001) وی درزندگی خود، خونین ترین تشکیلات را رهبری کرد و برای صلح هیچ کاری درزمان وی انجام نشد. حکومت افغانستان 13 سال برای صلح تلاش کرد و رییس جمهورکرزی بیست بار به پاکستان رفت اماهرگز موفق به یک گفتگوی سازنده باطالبان به رهبری ملاعمر، نشد. بنابراین با درگذشت ملاعمر می تواند امید واربود که فصل تازه ای درگفتگوهای صلح آغاز شده است.

نکته مهم و جالب این است که ما وقتی به پاکستان رفتیم بما گفته شد که هیات طالبان زیرنظر، ملا اخترمحمد منصور وارد گفتگوها ی صلح می شود. و ملااخترمحمد سرپرست شورای کویته است و بازدردوراول مشخص شد که علاوه از نمایندگان شورای کویته ، ازشبکه حقانی نیزدرمذاکرات صلح شرکت می کند. دردوراول،گفتگوهای ما با نمایندگان سطح اول شورای کویته و نماینده شبکه حقانی انجام شد.ملاعباس آخوند و ملالطیف منصور ازشورای کویته و ابراهیم حقانی از گروه حقانی درمذاکرات صلح شرکت داشتند. ترکیب هیات افغانستان هشت نفر به این ترتیب بود.ازریاست جمهوری آقایان فیض الله ذکی و اسدالله سعادتی ازریاست اجراییه محمد ناطقی و انجنیرمحمد عاصم. ازشورای عالی صلح آقایان حاجی دین محمد و فرهادالله و از وزارت خارجه حکمت کرزی معین وزارت خارجه دردوراول ازگفتگوها شرکت داشتند. دردوردوم ازمذاکرات فکرمی کنم درهیات افغانستان تغییراساسی ایجاد نمی شود. تنها خانم آمنه افضلی وزیرپیشین امورکار و اموراجتماعی درجمع ترکیب هیات اضافه شده است اما درجانب طالبان تغییرات عمده درترکیب هیات دیده می شود.

به این معنا که بخشهای بشتری ازطالبان درگفتگوهای صلح شرکت خواهند کرد. تعداد اعضای هیات طالبان تا هفت نفربالا می روددرحالیکه دردوراول سه نفر، دو نفر ازشورای کویته و یک نفراز شبکه حقانی درگفتگوهاشرکت داشت اما این بار تعداد بشتری ازآنها درمذاکرات صلح شرکت می کنند. برخی منابع به ما گفته است که همان افرادی که درارومچی و در مذاکرات غیررسمی شرکت داشتند، این باردرمذاکرات اسلام آباد شرکت می کنند. درارومچی ملا عبدالجلیل، ملاحسن رحمانی ویک ملایی دیگرشرکت داشت.

البته از هم اکنون مشخص شده است که تیم طیب آقاساکن قطر درگفتگوهای صلح شرکت نمی کند و آنها مذاکرات را تحریم کرده اند. دلیل تحریم را آنها دراعلامیه های خود گفته اند که تیم مذاکره کننده ازسوی طالبان همان تیم قطراست دراعلامیه که پس ازختم دوراول مذاکرات صادرکرد و به شدت به گفتگوهای "مری اسلام آباد " معترض و گفتند که استخبارات پاکستان گفتگوهای صلح را اختطاف کرده است. تیم قطر برای دور دوم نیزآمادگی ندارد و درآخرین اعلامیه خود گفته است که ما ازجریان صلح درپاکستان بی خبریم یعنی اینکه درمذاکرات صلح درپاکستان مارا خبرنکرده و یا اینکه تحریم کرده و درگفتگوها شرکت نمی کند. با این وضع تیم قطر درمذاکرات نیست.

اینها مسایلی است که تا بحال داریم ولی این احتمال وجود دارد که تحولات زیادی درجانب طالبان بوجود آید. طالبان گرفتاربحران ناشی ازمرگ رهبرشان می باشد و تا روشن شدن وضعیت شان و اینکه ثبات و استقرارتشکیلاتی پیدا نماید زمانی بشتری برای برگزاری دوربعدی گفتگوها وجود دارد واحتمالا دیگرگونیهای عمده درسیاست و هیات شان به وجود آید پس باید منتظربود.

دردوراول چه گذشت؟

همان گونه که اشاره کردم درمذاکرات صلح افغانستان ما با مسایل نو و تازه ای سروکارداریم واین مسایل درذات خود برای رسیدن به یک صلح معنی دار باید مثبت باشد. درگذشته مذاکرات رسمی نداشتیم و حالا گفتگوهابه گونه رسمی صورت می گیرد و بعد ازاین هروقت بحث مذاکرات بین طالبان و حکومت افغانستان مطرح شود باید اذعان داشت که مذاکرات رسمی و علنی رو دررو هست و این مساله نو درمذاکرات و درادبیات گفتگوهای صلح است. به ترکیب اشاره کردم و هیات های که دردوراول شرکت کرده بودند، هیات های با صلاحیت ازدوطرف درمذاکرات صلح شرکت داشتند.ازشورای کویته و شبکه حقانی همان مقامات رهبری و سطح " یک " شان درگفتگوشرکت داشتند هیات حکومت نیزترکیب ملی فراگیرو خوبی داشت و حالا هم یک خانم نیزدرجمع هیات اضافه شده است. ازترکیب هیات ما دراسلام آباد پاکستان ستایش شد. نمایندگان ناظر درنشست "مری اسلام آباد " هیاتهای آمریکا و چین ازترکیت هیات صلح افغانستان به دیده قدرمی نگریست و خود پاکستان اذعان داشت که هیات صلح افغانستان جامع فراگیر و ملی هست.

درتمام چهارساعت مذاکره ای که صورت گرفت، هیات طالبان صحبتهای شان خارج ازسه مساله نبود و هیات ما هم بشتربه حرفهای طالبان گوش می داد و درمورد دیدگاه طالبان اظهار نظرمی کرد. سه موضوع که طالبان روی آن تاکیدداشت در واقع موضوعات تازه و جدید نبود اما می توان گفت ازخواسته های کلیدی طالبان برای همیشه خواهد بود. خروج نیروهای بین المللی، خارج شدن ازلیست سیاه و تبادله زندانیان. ما ازهیات طالبان درطی مذاکرات طولانی چیزی بشتری را نشنیدیم گفتگوهای ما دریک مرحله ولی بسیار طولانی بود و دروسط مذاکرات یکی دو وقفه کوتاه نیزداشتیم.درمری اسلام آباد درهتل مجلل و تفریح گاه بسیارمهم درپاکستان، مذاکرات چهارساعته درشب انجام شد. درپایان مذاکرات به یک جمع بندی رسیدیم و زارت خارجه چهارکشور:افغانستان، پاکستان آمریکا و چین درپایان مذاکرات اعلامیه های رسمی دادند و ازگفتگوهای "مری اسلام آباد " حمایت کردند. دو کشورآمریکا و چین ناظران گفتگوهای صلح بودند. درپایان نشست، نمایندگان شرکت کننده ازسوی آمریکا و چین هم اعلامیه های شان را قراءت کردند. آمریکا و چین به عنوان ناظراز روند مذاکرات استقبال و حمایت کامل کشورهای متبوع شان را از صلح افغانستان اعلام داشتند.

جمع بندی ازگفتگوها:

درابتداء هیات طالبان سعی داشت که ازموضع امارت اسلامی وارد گفتگو شود و ازاینکه گرداننده جلسه آقای عزیز چودری معین وزارت خارجه پاکستان ازطالبان بعنوان " تحریک طالبان" نام می گرفت معترض بود.ملاعباس می گفت ما "تحریک" نستیم ما "امارت " هستیم وی می گفت من همین حالات وزیرصحت امارت طالبان هستم. اعضای هیات ما فقط هیات طالبان می گفت درمرور ساعات، دیگرهیات طالبان تاکید روی امارت نداشت و با طالبان و یا تحریک طالبان کنارآمد. خوب البته دوستان دیگرکه  تجربه مذاکره با طالبان را داشتند می گفتند این عادت هیات طالبان هست که دراول با شدت حدت وارد می شود ولی درمرور زمان کنارمیآید. این مساله دلیل دارد که طالبان احتمالا درسویدای ذهن خود هم به این نتیجه رسیده باشد که بحث امارت طالبان با حکومت افغانستان ضیاع وقت است. درافغانستان نظامی منتخب داریم و طالبان با همین نظام سیاسی وارد گفتگو شده است در یک سرزمین دونظام سیاسی نمی توانیم داشته باشیم. نظام سیاسی همان نظامی است که قانون اساسی دارد مردم آن را انتخاب کرده است. بارها این مساله دررسانه ها طرح شده که نظام سیاسی ارزشهای مدنی قانون اساسی ازخطوط بنیادی و قرمز افغانستان می باشد. طالبان درحال حاضرآماده شده است که با نظام سیاسی افغانستان گفتگو داشته باشد یعنی اینکه آن را قبول کرده است و این مساله یک پدیده نو درمذاکرات صلح حساب می شود.

همان طورکه اشاره کردم که ما گفتگوهای طولانی و درپایان مذاکرات جمع بندی به این صورت را نیز داشتیم. گفتگوهای صلح ادامه داشته باشد. دیگر اینکه مذاکرات بعد ازاین رسمی و رو درروخواهد بود. برای اینکه گفتگوها ادامه داشته باشد، موضوعات که شامل خواستهای طرفین می شود، تهیه شود.فهرست درواقع همان اجندای مذاکرات و گفتگوهای بعدی می باشد. درمورد محل مذاکرات هم توافق شد که چین و یا پاکستان باشد. هیات چین علاقمند بود که مذاکرات می توانددرکشورچین باشد درصورتیکه ازآنها خواسته شود، چین تمامی تسهیلات را فراهم می کند. پاکستان هم علاقمند گفتگوهای طرفین دراسلام آباد بود. درآن زمان، مکان سومی برای گفتگوهاطرح نشد تنها چین و اسلام آباد محل احتمالی گفتگوها درنظرگرفته شد.

 زمان مذاکرات هم درواقع تعیین شد. 31 جولای زمان قطعی گفتگوها درنظرگرفته شد. مساله بسیار مهم که درواقع از توافقات طرفین بود و هیات افغانستان روی آن تاکید داشت موضوع آتش بس بود هیات حکومت تاکید داشت که درایام رمضان و روزهای عید آتش بس اعلام شود اما طالبان می گفت که ما برای هماهنگی احتیاج به وقت و زمان داریم این گونه نشان داد که روزهای عید آتش بس اعلام می شود در روزهای عید میزان خشونت بسیار پایین آمد اما اینکه آتش بس رسمی اعلام شود را نداشتیم. در روزهای عید پیامی ازنام واز سوی ملاعمر داده شد که درآن پیام به مساله صلح بعنوان یک "ضرورت" و امر مشروع تاکید شد.

 جمع بندی پیرامون همین موضوعات صورت گرفت. هیات آمریکا که بعنوان ناظرشرکت داشت ازجمع بندی که صورت گرفت راضی بود گرچه لحن طالبان درمذاکرات، خوش آیند نبود. هیات طالبان درمورد نیروهای خارجی با لحن جدی و قاطع حرف می زد و اصرارداشت که آنهاباید از افغانستان خارج شوند. هیات طالبان دربیان مطالب خود، با زبان غیردیپلماتیک صحبت می کرد و دوستان می گفتند که آنها ادبیات مناسبی دربیان خواسته های شان نداشتند.خوب این برداشت را برخی از دوستان داشت. اعضای هیات ما هرکدام به نوبه خود، درمورد دیدگاه حکومت افغانستان صحبت کردند.فکرمی کنم دریک مورد به هیات طالبان گفته شد که بحث شما راجع به نیروهای بین المللی درافغانستان چند جانبه و چند بعدی هست. شما می دانید که نیروهای خارجی درافغانستان با دلایلی خاصی خود آمده آنها برای حضورشان درافغانستان می گویند امنیت ما ازافغانستان تهدید می شد و می شود و ما برای امنیت خود وارد افغانستان شده ایم و به این نکته که داکترصاحب عبدالله عبدالله رییس اجراییه اشاره داشت تاکید کردیم.ایشان درصحبتی با ما گفت: خروج نیروهای بین المللی می تواند نتیجه گفتگوهای صلح باشد.

درمورد تبادله زندانیان و آزادی آنها من گفتم  که حکومت افغانستان هزاران زندانی شما را آزادکرده است و دراین مورد آقای رییس جمهورکرزی متهم به زیاده روی بیش ازحد شده است آقای ذکی گفت تعداد ازهمین زندانیان به میدانهای جنگ رفته اند و حالا هم همین پرسش است که شما چه گونه ضمانت می کنید که زندانیان به میدانها جنگ برنگردند. درموردلیست سیاه که سازمان ملل برای طالبان وضع کرده نیزصحبت شد که حکومت افغانستان میتواند دراین مورد همکاری داشته باشد واگر گفتگوهای صلح ادامه پیدا نماید طبیعی است که اعضای که مذاکره می کنند و به این طرف و آن طرف بخاطر صلح سفر می کنند، آنها باتعذیرات نمی توانند سفرداشته باشند.